Armia Krajowa (AK) – zakonspirowana siła zbrojna polskiego podziemia w czasach II wojny światowej, działająca pod okupacją niemiecką i radziecką na obszarze państwa polskiego w granicach sprzed 1 września 1939 oraz poza nimi. Była najsilniejszą i najlepiej zorganizowaną armią podziemną z działających w tamtym czasie w Europie.

Kryptonimy: Polski Związek Powstańczy (PZP), Siły Zbrojne w Kraju (SZK).

Rodowód [edytuj]

• 27 września 1939 – powołanie Służby Zwycięstwu Polski,
• 13 listopada 1939 – rozkazem Naczelnego Wodza powstaje Związek Walki Zbrojnej, opierający się na strukturach SZP,
• 14 lutego 1942 – przemianowanie rozkazem Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych, gen. Władysława Sikorskiego na Armię Krajową.
• 19 stycznia 1945 rozwiązanie AK.

Armia Krajowa wywodziła się ze Związku Walki Zbrojnej i Polskiego Związku Powstańczego, ale w skład jej weszło wiele mniejszych organizacji, m.in.:

• Narodowa Organizacja Wojskowa – od 1942 (częściowo),
• Konfederacja Narodu – od sierpnia 1943,
• Narodowe Siły Zbrojne – od 1944 (częściowo),
• Bataliony Chłopskie (częściowo),
• Gwardia Ludowa Polskiej Partii Socjalistycznej – od 1943.

Głównym jej zadaniem było prowadzenie oporu zbrojnego przeciwko okupantowi hitlerowskiemu i przygotowanie mającego wybuchnąć w sposobnej chwili ogólnokrajowego powstania, akcja "Burza".

Przysięga Żołnierzy Armii Krajowej [edytuj]

W obliczu Boga Wszechmogącego
I Najświętszej Maryi Panny
Królowej Korony Polskiej
Przysięgam być wierny Ojczyźnie mej,
Rzeczypospolitej Polskiej.

Stać nieugięcie na straży jej honoru,
o wyzwolenie z niewoli,
walczyć ze wszystkich sił,
aż do ofiary mego życia.

Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej,
Naczelnemu wodzowi i wyznaczonymi przezeń
Dowódcy Armii Krajowej.

Będę bezwzględnie posłuszny,
a tajemnicy bezwzględnie dochowam,
cokolwiek by mnie spotkało.

Tak mi dopomóż Bóg.

Składała się z siedmiu oddziałów: Organizacyjnego, Informacyjno-Wywiadowczego, Operacyjno-Szkoleniowego, Kwatermistrzostwa, Łączności, Biura Informacji i Propagandy oraz Finansowego, miała też własnych duszpasterzy. Jako odrębną jednostkę utworzono w styczniu 1943 Kedyw, przeprowadzający akcje dywersyjne i specjalne.

W momencie maksymalnej zdolności bojowej (lato 1943) siły AK liczyły ok. 380 tys. osób, w tym 10 tys. oficerów. Kadrę oficerską sprzed wojny uzupełniano absolwentami tajnych kursów oraz przerzucanymi do kraju cichociemnymi.

AK zaopatrywała się w sprzęt na drodze akcji bojowych (wyposażenie niemieckie), alianckich zrzutów oraz własnej produkcji.

Straty w walce: około 100 tys. poległych, 50 tys. wywiezionych do ZSRR i uwięzionych.

Po zakończeniu wojny część akowców odmówiła dokonania demobilizacji i kontynuowała walkę w ramach Delegatury Sił Zbrojnych, Ruchu Oporu Armii Krajowej, Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, Konspiracyjnego Wojska Polskiego, Narodowej Organizacji Wojskowej, Narodowych Sił Zbrojnych, Wielkopolskiej Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Warta" i innych. Masowe ich prześladowania trwały przez cały okres stalinowski.

Komendanci AK [edytuj]

Komendant AK podlegał Naczelnemu Wodzowi Polskich Sił Zbrojnych na obczyźnie. Funkcję tę pełnili:

1. od 14 lutego 1942 do aresztowania 30 czerwca 1943 – gen. Stefan Rowecki "Grot"
2. od 30 czerwca 1943 do upadku powstania warszawskiego 2 października 1944 – gen. Tadeusz Komorowski "Bór"
3. od 2 października 1944 do rozwiązania AK 19 stycznia 1945 – gen. Leopold Okulicki "Niedźwiadek"

Struktura [edytuj]

Organizacja terenowa dzieliła się na obszary (białostocki, lwowski, warszawski prawo- i lewobrzeżny oraz zachodni), oraz samodzielne okręgi dla większych miast. Mniejszymi jednostkami były podokręgi, obwody i inspektoraty. AK miała też struktury na Węgrzech i w Berlinie.
Na początku 1944 struktura AK przedstawiała się następująco:

• Obszar Warszawski
  • • kryptonim: "Cegielnia", "Woda", "Rzeka"
    • Komendant: płk Albin Skroczyński "Łaszcz"
  • Podokręg Wschodni
    • kryptonim: "Struga", "Krynica", "Gorzelnia"
    • Komendant: płk Hieronim Suszczyński "Szeliga"
  • Podokręg Zachodni
    • kryptonim: "Hallerowo", "Hajduki", "Cukrownia"
    • Komendant: płk Franciszek Jachieć "Roman"
  • Podokręg Północny
    • kryptonim: "Olsztyn", "Tuchola", "Królewiec", "Garbarnia"
    • Komendant ppłk Zygmunt Marszewski "Kazimierz"

• Obszar Południowo-Wschodni
  • • kryptonim: "Lux", "Lutnia", "Orzech"
    • Komendant: płk Wł. Filipkowski "Janka"
  • Okręg Lwów
    • kryptonim: "Dukat", "Lira", "Promień"
    • Okręg Lwów Zachód
    • Komendaci (kolejno): mjr Emil Macieliński "Kornel", por. Włodzimierz Białoszewicz "Grzmot".
    • Okręg Lwów Wschód
    • Komendaci (kolejno): ppłk Władysław Kotarski "Druh", por. Władysław Zych "Falko", por. Leszek Kozioradzki "Bohowityn".
      Od 1941r.: ppłk Władysław Smereczyńśki "Esem", p.o. ppłk Adolf Galinowski "Robert", płk Ludwik Czyżewski "Franciszka", ppłk dypl. Stefan Czerwiński "Luśnia"
  • Okręg Stanisławów
    • kryptonim: "Karaś", "Struga", "Światła"
    • Komendanci (kolejno): ppłk Jan Rogowski "Włodzimierz", kpt. Władysław Herman "Żuraw"
  • Okręg Tarnopol
    • kryptonim: "Komar", "Tarcza", "Ton"
    • Komendanci (kolejno): p.o. kpt Mieczysław Widajewicz "Czerma", ppłk/płk Franciszek Studziński "Radwan", płk Jan Majewski "Szmigiel", płk Bruno Rolke "As", płk dypl. Kazimierz Bębiński "Luboń", ppłk Jan Kiwerski "Oliwa", mjr Tadeusz Sztumberk-Rychter "Żegota", płk Jan Kotowicz "Twardy"

• Obszar Zachodni
  • • kryptonim: "Zamek"
    • Komendant: płk Zygmunt Miłkowski "Denhoff"
  • Okręg Pomorze
    • kryptonim: "Borówki", "Pomnik"
    • Komendanci (kolejno): mjr Józef Ratajczak "Karolczuk", p.o. kpt Józef Chyliński "Kamień", płk Rudolf Ostrihansky "Aureliusz", płk Janusz Pałubicki "Piorun", "Janusz"
  • Okręg Poznań
    • kryptonim: "Pałac", "Parcela"
    • Komendanci (kolejno): ppłk Rudolf Ostrihansky "Ludwik", p.o. kpt/mjr Wacław Kotecki "Wawrzyn", mjr Glinka "Rówiec", p.o. por. Tadeusz Janowski "Wojnar", por. kpt Jan Kamiński "Czarny", płk Henryk Kowalówka "Dziedzic"
• Okręg samodzielny Wilno
  • • kryptonim "Miód", "Wiano"
    • Komendanci (kolejno): ppłk Nikodem Sulik "Jodko", mjr/ppłk Aleksander Krzyżanowski "Wilk"
  • Podokręg Litwa Kowieńska

• Okręg samodzielny Nowogródek
  • • kryptonim: "Cyranka", "Nów"
    • Komendanci (kolejno): płk Mikołaj Krajnik "Grzymała", ppłk Janusz Prawdzic-Szlaski "Borsuk", ppłk Adam Szydłowski "Poleszuk", ppłk Maciej Kalenkiewicz "Kotwicz"

• Okręg samodzielny Warszawa
  • • kryptonim: "Drapacz" "Przystań" "Wydra" "Prom"
    • Komendant: płk dypl. Antoni Chruściel "Monter"

• Okręg samodzielny Polesie
  • • kryptonim: "Kwadra", "Twierdza", "Żuraw"
    • Komendanci (kolejno): mjr Aleksander Habiniak "Kuźma", ppłk Franciszek Józef Faix "Ordyński", ppłk Stanisław Dobrski "Żuk", płk Henryk Krajewski "Leśny", "Trzaska"

• Okręg samodzielny Wołyń
  • • kryptonim: "Hreczka", "Konopie"
    • Komendant: płk Kazimierz Bąbiński "Luboń"

• Okręg samodzielny Białystok
  • • kryptonim: "Lin", "Czapla", "Pełnia", "Sarna"
    • Komendanci (kolejno): ppłk Franciszek Slęczka "Krak", mjr Feliks Banasiński, por. Antoni Iglewski "Nieczuja", ppłk Józef Spychalski "Samuraj", kpt/ppłk Władysław Liniarski "Mścisław"

• Okręg samodzielny Lublin
  • • kryptonim: "Len", "Salon", "Żyto", "Orbis", "Bank Handlowy", "Spółdzielnia Rolnicza", "Monopol"
    • Komendanci: mjr Józef Spychalski "Czarny", "Dzierżyński", "Samura", "Socha", "Soroka", Stryjek" (X.1939-VII.1940), płk dypl. Tadeusz Pełczyński "Adam", "Aolis", "Rolski", "Wolf" (VII.1940-VII.1941), płk Ludwik Bittner "Baza", "Halka", "Rot", "Krakowiak", "Tarnowski" (1.VIII.1941-XII.1942), płk Kazimierz Tumidajski "Marcin", "Edward", "Maciej" (1.I.1943-4.VIII.1944), ppłk Franciszek Żak "Ignacy", "Róg", "Wir" (VIII.1944-I.1945)

• Okręg samodzielny Kraków AK
  • • kryptonim: "Gobelin", "Godło", "Muzeum"
    • Komendanci (kolejno): płk dypl. Julian Filipowicz "Róg", płk dypl. Zygmunt Miłkowski "Wrzos", płk dypl. Józef Spychalski "Luty", ppłk dypl. Wojciech Wayda "Odwet", płk dypl. Edward Godlewski "Garda", płk Przemysław Nakoniecznikow-Klukowski "Kruk II"

• Okręg samodzielny Śląsk AK
  • • kryptonim: "Kilof","Komin", "Kuźnia, "Serce"
    • Komendanci (kolejno): ppor. Józef Korol "Hajducki", "Starosta", ppor. Józef Szmechta "Hutnik", ppłk Henryk Kowalówka "Topola", ppłk dypl. Paweł Zagórowski "Maciej", mjr dypl.(od maja 1944 ppłk dypl.) Zygmunt Walter-Janke "Zygmunt",

• Okręg samodzielny Kielce-Radom
  • • kryptonim: "Jodła", "Rolnik"
    • Komendanci (kolejno): płk dypl. Leopold Engel-Ragis "Śląski", p.o. - płk Feliks Jędrychowski "Ostroga", płk dypl. Stanisław Dworzak "Daniel", płk Jan Zientarski "Mieczysław", "Ein"

• Okręg samodzielny Łódź
  • • kryptonim: "Arka", "Barka", "Łania"
    • Komendanci (kolejno): płk Leopold Okulicki "Pan Jan", ppłk Stanisław Juszczakiewicz "Kornik", płk Ludwik Czyżewski "Julian", płk Michał Stempkowski "Grzegorz", "Barbara"

Struktura organizacyjna Armii Krajowej 1943/1944

KOMENDA GŁÓWNA

Oddział I Organizacyjny

Biuro Personalne

Centralne Biuro Legalizacji

Wydział łączności z obozami jenieckimi

Wydział Organizacji

Wojskowa Służba Kobiet

Oddział II Informacyjno-Wywiadowczy

Biuro Studiów

Wydział bezpieczeństwa i kontrwywiadu

Wydział techniczno-legalizacyjny

Wydział wywiadu ofensywnego

Wydział łączności

Wydział finansowy

Oddział III Operacyjno-Szkoleniowy

Wydział szkolenia

Wydział artylerii

Wydział marynarki

Wydział saperów

Wydział lotnictwa

Wydział broni szybkich

Biuro Inspekcji

Oddział IV Kwatermistrzostwo

Szefostwo uzbrojenia

Szefostwo służby sanitarnej

Szefostwo służby taborowej

Szefostwo służby weterynaryjnej

Szefostwo intendentury

Kierownictwo produkcji konspiracyjnej

Szefostwo służby geograficznej

Inspektorat Główny Wojskowej Służby Ochrony Powstania

Oddział V Łączności

Dział łączności technicznej-operacyjnej

Kierownictwo odbioru zrzutów

Dowództwo wojsk łączności

Komenda Kwatery Głównej

Oddział V-K Łączności Konspiracyjnej

Biuro Informacji i Propagandy

Komenda "Kedywu"

Biuro Finansów i Kontroli

Szefostwo Biur Wojskowych

Wojskowy szef Komunikacji

Szefostwo Służby Sprawiedliwości

Duszpasterstwo

Po upadku powstania warszawskiego - 5.10.1944 roku, siedziba kwatery Komendy Głównej Armii Krajowej przeniesiona została do Częstochowy, 19 stycznia 1945 r. ostatni komendant Armii Krajowej gen. Leopold Okulicki ps. "Niedźwiadek", wydał rozkaz zwalniający żołnierzy Armii Krajowej ze złożonej przysięgi wojskowej.

Odtwarzanie Sił Zbrojnych w ramach Akcji "Burza"

• Kielecki Korpus AK od 10 lipca do 26 sierpnia
  • 2. DP, 7. DP, 25. pp, 72. pp
• Warszawski Korpus AK od 20 września
  • 8. DP, 10. DP, 28. DP